Hành tinh lùn là gì? Đây là câu hỏi được nhiều người yêu thích thiên văn học quan tâm. Hành tinh lùn là những thiên thể trong hệ Mặt Trời có kích thước nhỏ hơn hành tinh thông thường và không chiếm lĩnh quỹ đạo riêng biệt. Cùng tìm hiểu chi tiết về hành tinh lùn qua bài viết dưới đây.
Hành tinh lùn là gì?
Hành tinh lùn là những thiên thể trong hệ Mặt Trời có kích thước nhỏ hơn so với các hành tinh chính và không chiếm lĩnh hoàn toàn quỹ đạo của mình. Theo Hiệp hội Thiên văn Quốc tế (IAU), hành tinh lùn phải đủ lớn để có hình dạng gần tròn nhờ lực hấp dẫn, nhưng lại không quét sạch các vật thể xung quanh quỹ đạo, khác với các hành tinh chính.
Một số hành tinh lùn tiêu biểu bao gồm Pluto (Diêm Vương tinh), Eris, Haumea, Makemake và Ceres. Pluto từng được xem là hành tinh thứ chín trong hệ Mặt Trời, nhưng sau năm 2006, nó được phân loại lại thành hành tinh lùn do không đáp ứng đầy đủ các tiêu chí hành tinh chính.
Hành tinh lùn có vai trò quan trọng trong nghiên cứu sự hình thành và tiến hóa của hệ Mặt Trời, đồng thời giúp chúng ta hiểu rõ hơn về các thiên thể nhỏ và vùng không gian xa xôi như vành đai Kuiper và vùng tiểu hành tinh.
Các sứ mệnh thám hiểm như New Horizons đã cung cấp nhiều thông tin quý giá về những hành tinh lùn này, mở ra nhiều cơ hội khám phá vũ trụ trong tương lai.
Đặc điểm nổi bật của hành tinh lùn
Kích thước nhỏ hơn hành tinh chính
Hành tinh lùn có kích thước nhỏ hơn đáng kể so với các hành tinh trong hệ Mặt Trời. Chúng đủ lớn để có hình dạng gần tròn, nhưng không đủ lớn để chiếm lĩnh quỹ đạo xung quanh mình.
Không chiếm lĩnh quỹ đạo riêng biệt
Khác với các hành tinh chính, hành tinh lùn không quét sạch các vật thể khác trên quỹ đạo của mình. Điều này có nghĩa là chúng chia sẻ quỹ đạo với nhiều thiên thể khác, dẫn đến sự phân loại riêng biệt.
Hình dạng gần tròn
Nhờ lực hấp dẫn, các hành tinh lùn có hình dạng gần tròn hoặc bầu dục. Đây là một tiêu chí quan trọng để phân biệt với các tiểu hành tinh có hình dạng không đều.
Thường nằm ở vành đai Kuiper hoặc vùng tiểu hành tinh
Phần lớn các hành tinh lùn nằm trong vành đai Kuiper – khu vực xa ngoài cùng của hệ Mặt Trời hoặc vùng tiểu hành tinh giữa Sao Hỏa và Sao Mộc. Đây là nơi tập trung nhiều thiên thể nhỏ và băng đá.
Khí quyển và bề mặt đa dạng
Một số hành tinh lùn như Pluto có khí quyển rất mỏng và bề mặt đa dạng với băng, đá và các hợp chất khác. Các đặc điểm này giúp chúng trở thành đối tượng nghiên cứu thú vị trong thiên văn học.
Khả năng tồn tại băng và nước ở dạng rắn hoặc lỏng
Nhiều hành tinh lùn có bề mặt phủ băng và khả năng tồn tại nước ở dạng rắn hoặc ngầm, mở ra khả năng nghiên cứu về sự sống tiềm năng trong vũ trụ.
>>>Bài viết khác: Hành tinh nào có vệ tinh lớn nhất trong hệ Mặt Trời?
Lịch sử phân loại và tranh cãi về hành tinh lùn
Khởi nguồn từ việc phát hiện Pluto
Năm 1930, Pluto được phát hiện và được công nhận là hành tinh thứ 9 trong hệ Mặt Trời. Trong nhiều thập kỷ, Pluto được xem là hành tinh chính thức dù có kích thước nhỏ và quỹ đạo khá khác biệt so với các hành tinh khác.
Sự phát hiện nhiều thiên thể nhỏ trong vành đai Kuiper
Từ cuối thế kỷ 20, các nhà thiên văn học phát hiện ra nhiều thiên thể có kích thước và đặc điểm tương tự Pluto trong vùng vành đai Kuiper. Điều này đặt ra câu hỏi về việc phân loại Pluto có còn phù hợp hay không.
Định nghĩa hành tinh của Hiệp hội Thiên văn Quốc tế (IAU) năm 2006
Năm 2006, IAU đã đưa ra định nghĩa chính thức về hành tinh và phân loại thêm nhóm hành tinh lùn. Theo đó, hành tinh phải:
- Quay quanh Mặt Trời,
- Có đủ khối lượng để đạt hình dạng cân bằng thủy tĩnh (gần tròn),
- Làm sạch quỹ đạo của mình khỏi các vật thể khác.
Pluto đáp ứng hai điều kiện đầu nhưng không thỏa mãn điều kiện thứ ba, nên bị xếp vào nhóm hành tinh lùn.
Tranh cãi trong giới khoa học và công chúng
Quyết định “giáng cấp” Pluto gây ra nhiều tranh luận sôi nổi trong cộng đồng khoa học và dư luận toàn cầu. Một số nhà thiên văn học đồng tình vì muốn có phân loại chính xác hơn, trong khi người hâm mộ Pluto và nhiều nhà khoa học khác cảm thấy đây là sự giảm giá trị đối với hành tinh quen thuộc.
Tiếp tục nghiên cứu và mở rộng định nghĩa
Kể từ đó, các nghiên cứu về hành tinh lùn ngày càng phát triển, và danh sách hành tinh lùn được cập nhật khi phát hiện thêm các thiên thể mới như Eris, Haumea, Makemake. Điều này mở ra nhiều cơ hội tìm hiểu về hệ Mặt Trời và các vùng không gian xa xôi.
>>>Gợi ý thêm cho bạn: Tại sao sao Mộc có nhiều vệ tinh hơn các hành tinh khác?
Như vậy, việc hiểu rõ hành tinh lùn là gì giúp chúng ta phân biệt được các loại thiên thể trong hệ Mặt Trời. Hành tinh lùn dù nhỏ nhưng đóng vai trò quan trọng trong nghiên cứu sự hình thành và tiến hóa của hệ Mặt Trời, mở rộng hiểu biết về vũ trụ bao la.
