Những loài tuyệt chủng từng một thời thống trị Trái Đất nay chỉ còn trong hóa thạch và ký ức lịch sử. Sự biến mất của chúng không chỉ làm nghèo nàn đa dạng sinh học mà còn để lại khoảng trống lớn trong chuỗi cân bằng tự nhiên. Trong những năm gần đây, khoa học hiện đại bắt đầu tìm cách “hồi sinh” các loài này, mở ra hy vọng khôi phục hệ sinh thái nhưng cũng đặt ra nhiều tranh cãi về đạo đức và môi trường.
Tái tạo loài tuyệt chủng hy vọng hay ảo tưởng
Tái tạo loài hay còn gọi là de-extinction là quá trình sử dụng công nghệ sinh học để khôi phục những loài đã biến mất. Dự án nổi tiếng nhất là kế hoạch hồi sinh voi ma mút lông xoăn, một sinh vật đã tuyệt chủng cách đây khoảng 4.000 năm. Phương pháp thường gặp là lấy DNA còn sót lại từ hóa thạch, tái tạo bộ gen và đưa vào trứng của loài gần gũi về mặt sinh học, như voi châu Á.
Những người ủng hộ cho rằng điều này giúp sửa chữa hậu quả con người gây ra, nhất là những loài tuyệt chủng do săn bắn hoặc phá hủy môi trường sống. Nếu thành công, việc tái tạo có thể góp phần phục hồi đồng cỏ, rừng và cả khí hậu. Ngược lại, nhiều chuyên gia cảnh báo rằng việc đưa một loài đã biến mất vào hệ sinh thái hiện tại có thể tạo ra rủi ro không lường trước và tiêu tốn nguồn lực khổng lồ vốn cần thiết cho việc bảo tồn những loài đang nguy cấp.
Tìm hiểu ngay: Tái tạo cơ thể và ứng dụng công nghệ sinh học tiên tiến
Công nghệ sinh học mở đường cho hồi sinh loài tuyệt chủng
Sự phát triển nhanh chóng của công nghệ sinh học đã biến giấc mơ tái tạo loài thành điều khả thi hơn bao giờ hết. Nhân bản vô tính, chỉnh sửa gen bằng CRISPR hay nuôi cấy tế bào gốc là những công cụ giúp các nhà khoa học tái cấu trúc đặc điểm sinh học của loài đã biến mất.
Ví dụ, các nhà nghiên cứu đã thử nghiệm chèn gen đặc trưng của voi ma mút vào voi châu Á để tạo ra một giống lai chịu lạnh, có bộ lông dày và khả năng sống ở vùng lãnh nguyên Siberia. Mục tiêu không chỉ là khôi phục loài cổ xưa mà còn nhằm chống biến đổi khí hậu bằng cách tái tạo hệ sinh thái đồng cỏ lạnh – nơi giữ lại lượng carbon khổng lồ trong đất băng vĩnh cửu.
Tuy nhiên, khoa học vẫn phải đối mặt với nhiều thách thức: nguồn DNA chất lượng cao khan hiếm, môi trường sống phù hợp hầu như không còn, và nguy cơ xung đột sinh thái nếu loài mới trở lại. Điều này đòi hỏi nghiên cứu thận trọng và đánh giá kỹ lưỡng trước khi áp dụng.
DNA cổ đại hé lộ bí mật sự sống đã mất
Trọng tâm của quá trình hồi sinh loài tuyệt chủng là khai thác DNA cổ đại – những chuỗi gen lưu giữ trong hóa thạch, xương hoặc mô bị đóng băng hàng chục nghìn năm. Nhờ công nghệ giải trình tự gen, các nhà khoa học đã phục hồi được bộ gen hoàn chỉnh của nhiều loài như voi ma mút, hổ Tasmania hay chim bồ câu viễn khách.
Năm 2021, một bước ngoặt xảy ra khi nhóm nghiên cứu quốc tế công bố giải mã bộ gen voi ma mút từ răng hóa thạch hơn 1,6 triệu năm tuổi – lâu đời nhất từng được giải mã. Phát hiện này không chỉ mở đường cho hồi sinh loài mà còn cung cấp thông tin quý giá về tiến hóa và nguyên nhân tuyệt chủng trong quá khứ, giúp nhân loại tránh lặp lại sai lầm cũ.
Song song với tiềm năng khoa học, DNA cổ cũng đặt ra câu hỏi đạo đức: liệu việc hồi sinh nhiều loài có thực sự cần thiết khi hàng nghìn loài hiện tại vẫn đang đứng bên bờ tuyệt chủng? Cân nhắc lợi ích và chi phí là điều không thể bỏ qua trước khi biến giấc mơ này thành hiện thực.
Tìm hiểu ngay: Tế bào gốc và bước tiến đột phá mới trong y học hiện đại
Hồi sinh loài tuyệt chủng không chỉ là câu chuyện khoa học, mà còn là lời nhắc nhở về trách nhiệm của con người với thiên nhiên. Công nghệ cho phép chúng ta tái tạo sự sống đã mất, nhưng cũng đặt ra câu hỏi về đạo đức và rủi ro môi trường. Trước khi mơ về việc đưa những loài đã biến mất quay trở lại, điều quan trọng nhất vẫn là bảo vệ hệ sinh thái và ngăn chặn thêm những loài mới rơi vào cảnh tuyệt chủng.
