Táo bón không chỉ đơn thuần là khó đi vệ sinh mà còn là dấu hiệu tiềm ẩn của nhiều rối loạn sức khỏe tiêu hóa. Khi tình trạng này xảy ra thường xuyên, nó có thể gây ra cảm giác đầy bụng, mệt mỏi và mất tập trung trong sinh hoạt hằng ngày.
Táo bón là gì?
Táo bón là một dạng rối loạn chức năng tiêu hóa, xảy ra khi việc đại tiện trở nên khó khăn, phân khô, cứng, gây đau và cảm giác không thoải mái. Trong một số trường hợp nghiêm trọng, táo bón cấp tính có thể dẫn đến tắc ruột, thậm chí phải can thiệp bằng phẫu thuật.
Dù có nhiều cách định nghĩa khác nhau, nhưng thông thường, ở người lớn, nếu không đại tiện trong vòng 3 ngày thì được coi là táo bón; còn ở trẻ em, nếu trong một tuần mà số lần đi ngoài dưới 3 lần thì cũng được xem là táo bón.
Trong thực hành y học, các bác sĩ thường phân loại táo bón thành hai nhóm chính là táo bón nguyên phát và táo bón thứ phát.
Nguyên nhân táo bón
Tùy theo từng nhóm, táo bón xuất hiện do nhiều nguyên nhân khác nhau.
Nguyên nhân gây táo bón nguyên phát
Táo bón với nhu động ruột bình thường: Trường hợp này chủ yếu do rối loạn cơ chế tống phân, bắt nguồn từ các vấn đề tại cơ thắt và cơ vòng hậu môn. Dạng táo bón này khá khó phát hiện khi khám thông thường.
Táo bón do nhu động chậm: Khi nhu động ruột giảm hoạt động, việc tiêu hóa và đào thải bị chậm lại, gây táo bón. Tình trạng này thường gặp ở phụ nữ và có biểu hiện như đầy hơi, ít muốn đi vệ sinh.
Táo bón vì rối loạn sàn chậu: Do sự suy yếu của các cơ và dây chằng nâng đỡ vùng sàn chậu, các cơ quan như hậu môn và trực tràng dễ bị lệch vị trí, dẫn đến việc đại tiện khó khăn. Người mắc dạng này thường phải rặn mạnh, có cảm giác đại tiện không hết và cần hỗ trợ mới có thể tống phân hoàn toàn.
Nguyên nhân gây táo bón thứ phát
Liên quan đến thói quen ăn uống và sinh hoạt: Ăn quá ít chất xơ, thừa đạm động vật, tiêu thụ nhiều đường, cà phê, rượu bia; không uống đủ nước; lười vận động; hoặc thường xuyên nhịn đi ngoài là những nguyên nhân phổ biến. Với trẻ nhỏ, việc sử dụng sữa công thức giàu đạm nhưng ít chất xơ cũng dễ gây táo bón.
Do mắc các bệnh lý cụ thể: Các bệnh như nứt kẽ hậu môn, u đường ruột gây tắc, trĩ nội trĩ ngoại, hay chứng to trực tràng vô căn đều có thể làm rối loạn việc đào thải phân.
Liên quan đến bệnh lý toàn thân: Một số bệnh hệ thần kinh (Parkinson, đột quỵ, tổn thương tủy sống…), rối loạn tâm lý (lo âu, trầm cảm), rối loạn nội tiết (đái tháo đường, cường giáp hoặc suy giáp…), rối loạn chuyển hóa (tăng canxi máu, hạ kali máu), hay ngộ độc chì, bệnh mô liên kết như lupus, xơ cứng bì… cũng gây ảnh hưởng đến chức năng đại tiện.
Trong thai kỳ: Thai phụ thường bị táo bón do thay đổi nội tiết, tử cung phát triển gây chèn ép ruột, hoặc thay đổi chế độ dinh dưỡng – ví dụ bổ sung quá nhiều sắt, canxi, hay ăn nhiều đạm – khiến nhu động ruột giảm.
Sử dụng một số loại thuốc: Nhiều loại thuốc như thuốc chống trầm cảm, thuốc lợi tiểu, kháng axit, kháng viêm không steroid (như diclofenac, ibuprofen), thuốc chứa morphin hoặc codein, thuốc chống động kinh… đều có tác dụng phụ gây táo bón.
Dấu hiệu nhận biết táo bón
Các biểu hiện của táo bón có thể thay đổi tùy theo từng độ tuổi và đối tượng, nhưng nhìn chung đều có một số điểm chung như: đi tiêu khó khăn, phải gắng sức khi rặn, phân khô cứng, nhỏ và từng cục, cảm giác đầy hơi, bụng căng cứng. Cụ thể như sau:
Ở người lớn: Nếu quá 3 ngày không đi tiêu, bụng chướng, cảm giác muốn rặn nhưng không đi được hoặc đi rất khó khăn, phân rắn, có thể kèm theo vết máu do tổn thương vùng hậu môn.
Ở trẻ em: Không đại tiện ít nhất 3 lần trong một tuần, bụng trướng, khó đi tiêu, trẻ thường rặn đỏ mặt mỗi khi đại tiện, phân khô và cứng, đôi khi có máu nhẹ do rặn quá mạnh. Với trẻ sơ sinh hoặc dưới 1 tuổi, nếu từ 5–7 ngày không đại tiện, kèm theo phân có máu, chất nhầy, trẻ có thể quấy khóc, bỏ bú, kém ăn và ngủ không ngon do khó chịu, đầy bụng.
>>> Xem thêm: Ăn gì để cải thiện hệ vi sinh đường ruột khỏe mạnh?
Cách điều trị táo bón
Việc điều trị táo bón cần được cá nhân hóa dựa trên nguyên nhân cụ thể gây bệnh. Tuy nhiên, những hướng điều trị phổ biến thường bao gồm:
Điều chỉnh chế độ ăn uống
Người bệnh nên duy trì lượng nước tối thiểu 2 lít mỗi ngày, kết hợp thêm nước ép trái cây tự nhiên. Bổ sung chất xơ từ rau xanh, trái cây tươi, ngũ cốc nguyên hạt, ăn thức ăn dễ tiêu như cháo, súp. Hạn chế các thực phẩm chát, quả còn xanh, nước ngọt công nghiệp, đồ ăn nhiều đường, rượu và bia.
Tăng cường vận động
Tập thể dục ít nhất 30 phút mỗi ngày giúp kích thích nhu động ruột. Việc vận động nhẹ nhàng có thể hỗ trợ đáng kể cho hệ tiêu hóa hoạt động trơn tru hơn.
>>> Xem thêm: Làm thế nào để nhận biết sớm dấu hiệu viêm ruột thừa?
Không nhịn đại tiện
Việc trì hoãn đại tiện lâu ngày sẽ gây áp lực lên trực tràng và hậu môn, làm nặng thêm tình trạng táo bón. Cần tập thói quen đi vệ sinh đúng giờ mỗi ngày để hình thành phản xạ tự nhiên cho cơ thể.
Sử dụng thuốc
Thuốc nhuận tràng có thể được chỉ định trong một số trường hợp. Tuy nhiên, cần dùng theo chỉ định của bác sĩ, đặc biệt đối với phụ nữ mang thai, cho con bú và trẻ nhỏ. Trẻ sơ sinh tuyệt đối không được tự ý sử dụng thuốc điều trị táo bón.
Thụt hậu môn
Khi người bệnh không thể tự đại tiện, có thể sử dụng biện pháp thụt hậu môn. Tuy nhiên, kỹ thuật này cần được thực hiện cẩn thận, đúng cách, đặc biệt là ở phụ nữ mang thai và trẻ nhỏ để tránh tổn thương trực tràng hoặc ảnh hưởng đến thai nhi.
Phẫu thuật
Với các trường hợp bệnh lý như ung thư đại trực tràng hoặc trĩ nặng, táo bón có thể cần điều trị bằng phẫu thuật nhằm giải quyết triệt để nguyên nhân gây bệnh.
Cách phòng ngừa bệnh táo bón
Bên cạnh các nguyên nhân bệnh lý tiêu hóa, phần lớn táo bón bắt nguồn từ thói quen ăn uống không lành mạnh, lười vận động hoặc stress kéo dài. Để phòng ngừa hiệu quả, cần chú ý:
- Uống đủ nước mỗi ngày, tối thiểu 2 lít
- Duy trì khẩu phần ăn giàu chất xơ với rau xanh, trái cây và ngũ cốc nguyên cám
- Tránh xa thực phẩm nhiều dầu mỡ từ động vật, đồ ăn nhanh, nước ngọt công nghiệp, rượu bia, thuốc lá và các loại quả xanh chát
- Tập thể dục ít nhất 3 giờ mỗi tuần
- Quản lý căng thẳng, tránh trầm cảm và stress kéo dài
- Không ngồi bồn cầu quá lâu hoặc cố gắng rặn khi đi tiêu
- Tập cho cơ thể thói quen đại tiện đúng giờ mỗi ngày
Đặc biệt, với trẻ đang dùng sữa công thức, có thể xem xét đổi loại sữa phù hợp hơn nếu xuất hiện tình trạng táo bón kéo dài. Ngoài ra, người dân nên chủ động kiểm tra sức khỏe định kỳ để tầm soát và điều trị sớm các bệnh lý tiềm ẩn gây táo bón như trĩ, nứt hậu môn, u đại tràng, tổn thương thần kinh hoặc các bệnh nội tiết như cường giáp, suy giáp…
>>> Xem thêm: Trào ngược dạ dày thực quản là gì? Có chữa được không
Hiểu được nguyên nhân táo bón xảy ra thường xuyên chính là chìa khóa giúp điều chỉnh kịp thời thói quen sống và chế độ ăn. Quan tâm đúng mức đến sức khỏe tiêu hóa sẽ giúp bạn sống nhẹ nhàng hơn mỗi ngày, không còn bị táo bón làm phiền.
