Trong thế giới hỗn loạn của cảm xúc và hành vi, có một dạng rối loạn khiến con người sống trong ranh giới mong manh giữa thực tại và hoài nghi bản thân: đó là rối loạn nhân cách ranh giới. Hiểu rõ căn bệnh này là cách bảo vệ sức khỏe tâm lý.
Rối loạn nhân cách ranh giới (BPD) là gì?
Rối loạn nhân cách ranh giới (Borderline personality disorder – BPD) là tình trạng rối loạn sức khỏe tâm thần ảnh hưởng đến cách suy nghĩ, cảm nhận của người bệnh về bản thân và người khác. Tình trạng này khiến người bệnh tự làm hại bản thân, khó quản lý cảm xúc, hành vi. Sự tức giận, bốc đồng, tâm trạng thay đổi liên tục có thể làm người khác xa lánh, ngay cả khi họ muốn có những mối quan hệ yêu thương lâu dài.
Rối loạn nhân cách ranh giới là một trong những trường hợp của rối loạn nhân cách “nhóm B”. Nhiều người mắc chứng rối loạn nhân cách ranh giới không biết mình mắc bệnh, thậm chí không biết cách ứng xử lành mạnh khi giao tiếp và xây dựng mối quan hệ.
Rối loạn ranh giới có thể gặp ở bất kỳ ai nhưng phổ biến ở người trên 18 tuổi, có tiền sử gia đình từng mắc BPD; người có tình trạng sức khỏe tâm thần không ổn định, chẳng hạn như lo lắng, trầm cảm hoặc rối loạn ăn uống.
Phụ nữ có tỷ lệ mắc rối loạn nhân cách ranh giới cao, chiếm gần 75% so với nam giới.
Triệu chứng rối loạn nhân cách ranh giới
Các triệu chứng của rối loạn nhân cách ranh giới thường xuất hiện ở người từ 18 tuổi trở lên, theo thời gian có thể giảm dần và biến mất hoàn toàn.
Một vấn đề rắc rối hoặc sự việc căng thẳng cũng có thể làm xuất hiện các triệu chứng hoặc khiến chúng trở nên nghiêm trọng hơn. Những yếu tố tác động bao gồm:
Sợ bị bỏ rơi: người mắc rối loạn nhân cách ranh giới thường cảm thấy không thoải mái khi ở một mình, luôn thấy sợ hãi hoặc tức giận. Ngoài ra, người bệnh có thể theo dõi hoạt động của người thân hoặc ngăn không cho họ rời xa.
Các mối quan hệ căng thẳng: người mắc rối loạn nhân cách ranh giới thường thấy khó khăn trong việc giữ các mối quan hệ cá nhân lành mạnh. Bởi người bệnh có xu hướng thay đổi quan điểm của bản thân về người khác một cách đột ngột. Tình bạn, hôn nhân và mối quan hệ của người bệnh với các thành viên trong gia đình thường không ổn định.
Hình ảnh hoặc ý thức về bản thân không ổn định: người mắc rối loạn nhân cách ranh giới thường thấy hình ảnh bản thân bị bóp méo hoặc không rõ ràng, cảm giác tội lỗi, xấu hổ. Điều này được thể hiện bằng việc họ thay đổi đột ngột mục tiêu, quan điểm, sự nghiệp, thậm chí bạn bè của mình.
Thay đổi tâm trạng nhanh chóng: người mắc BPD có thể có những thay đổi đột ngột trong cách cảm nhận về người khác, bản thân và thế giới xung quanh. Những trạng thái tức giận, sợ hãi, lo lắng, hận thù, buồn bã được người bệnh thay đổi liên tục.
Hành vi bốc đồng và nguy hiểm: lái xe liều lĩnh, đánh nhau, sử dụng chất gây nghiện, hoạt động tình dục không an toàn,… là những hành vi phổ biến ở những người rối loạn ranh giới.
>>> Tham khảo thêm: Những triệu chứng rối loạn lo âu bạn cần nhận biết sớm
Hành vi tự làm hại bản thân hoặc tự tử nhiều lần: người mắc bệnh BPD có thể đe dọa hoặc tự làm hại bản thân. Những hành vi tự hủy hoại thường được kích hoạt bởi sự từ chối, bỏ rơi hoặc thấy thất vọng với người thân hoặc người yêu. Ngoài ra, họ cũng có ý nghĩ tự tử.
Cảm giác trống rỗng dai dẳng: người mắc chứng BPD cảm thấy buồn, chán nản, không được thỏa mãn, đầu óc trống rỗng. Cảm giác vô dụng và ghê tởm bản thân cũng rất phổ biến.
Quản lý cơn tức giận: người mắc bệnh BPD gặp khó khăn trong việc kiểm soát cơn tức giận của mình. Họ thể hiện sự tức giận của mình bằng lời mỉa mai cay nghiệt hoặc đả kích với người khác. Sau đó là cảm giác xấu hổ và tội lỗi.
Suy nghĩ hoang tưởng tạm thời: suy nghĩ hoang tưởng, đôi khi là ảo giác có thể được kích hoạt bởi căng thẳng, cảm giác sợ bị bỏ rơi. Tuy nhiên, những triệu chứng này chỉ mang tính tạm thời và thường không đủ nghiêm trọng để được xem là một triệu chứng riêng biệt.
Không phải ai mắc rối loạn nhân cách ranh giới đều trải qua tất cả các triệu chứng này. Mỗi người sẽ có thời gian xuất hiện triệu chứng, mức độ nghiêm trọng, tần suất khác nhau.
Nguyên nhân chứng rối loạn nhân cách ranh giới
Nguyên nhân gây chứng rối loạn nhân cách ranh giới là kết quả của nhiều yếu tố gồm:
Tiền sử gia đình
Các nghiên cứu cho thấy rối loạn nhân cách ranh giới có tính di truyền trong gia đình. Nếu trong gia đình có người thân mắc BPD, khả năng mắc bệnh này sẽ càng cao.
Cấu trúc và chức năng não
Những nghiên cứu đã chỉ ra, thay đổi ở một số khu vực nhất định trong não liên quan đến điều chỉnh cảm xúc, tính bốc đồng và hung hăng. Ngoài ra, một số chất hóa học trong não giúp điều chỉnh tâm trạng, chẳng hạn như serotonin có thể không hoạt động bình thường.
Các yếu tố môi trường, văn hóa và xã hội
Nguy cơ mắc chứng rối loạn nhân cách ranh giới cao hơn khi người bệnh bị lạm dụng hoặc bỏ rơi. Sống chung với cha mẹ hoặc người giám hộ có tiền sử rối loạn sử dụng chất gây nghiện hoặc thực hiện hành vi phạm tội.
>>> Tham khảo thêm: Làm thế nào để nhận biết rối loạn căng thẳng sau sang chấn?
Điều trị bệnh rối loạn nhân cách ranh giới
Rối loạn nhân cách ranh giới chủ yếu được điều trị bằng liệu pháp tâm lý. Một số trường hợp có thể dùng thêm thuốc hoặc nhập viện nếu tình hình sức khỏe người bệnh không tốt. Việc điều trị gồm các phương pháp sau:
Tâm lý trị liệu
Tâm lý trị liệu (hay liệu pháp trò chuyện) là phương pháp điều trị cơ bản cho chứng rối loạn nhân cách ranh giới. Các phương pháp tâm lý trị liệu được ứng dụng gồm:
Liệu pháp hành vi biện chứng (DBT)
Liệu pháp hành vi biện chứng được phát triển dành riêng cho người mắc rối loạn nhân cách ranh giới. Liệu pháp này tập trung vào việc giúp người bệnh chấp nhận thực tế cuộc sống và kiểm soát hành vi và cải thiện các mối quan hệ.
Liệu pháp hành vi nhận thức (CBT)
Đây là loại trị liệu hướng người bệnh xem xét kỹ suy nghĩ và cảm xúc của mình. Thông qua liệu pháp hành vi nhận thức, người bệnh có thể loại bỏ những suy nghĩ và hành vi tiêu cực, đồng thời học cách hành động, suy nghĩ lành mạnh.
Thuốc
Chưa có loại thuốc nào được Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) phê duyệt điều trị rối loạn nhân cách ranh giới. Tuy nhiên, một số loại thuốc có thể giúp giảm các triệu chứng hoặc những tình trạng xảy ra song song như trầm cảm, bốc đồng, hung hăng, lo âu. Thuốc điều trị gồm chống trầm cảm, chống loạn thần hoặc thuốc ổn định tâm trạng.
Đào tạo khả năng dự đoán cảm xúc và giải quyết vấn đề (STEPPS)
STEPPS là phương pháp điều trị kéo dài 20 tuần, bằng cách để người bệnh làm việc theo nhóm gồm các thành viên trong gia đình, bạn bè và kết hợp các loại trị liệu tâm lý khác.
Nhập viện
Ở một số trường hợp, người mắc rối loạn nhân cách ranh giới có thể phải nhập viện để điều trị chuyên sâu, nhằm ngăn họ tự gây thương tích hoặc thực hiện hành vi tự tử.
>>> Tham khảo thêm: Làm thế nào để cải thiện sự tập trung mỗi ngày hiệu quả?
Rối loạn nhân cách ranh giới không phải là bản án chung thân cho sức khỏe tâm lý. Với hiểu biết đầy đủ, điều trị đúng hướng và sự đồng hành, người bệnh hoàn toàn có thể tìm lại sự cân bằng và kiểm soát cuộc sống.
