Nhiều người phải đối mặt với những ký ức đau thương mà tưởng như đã ngủ yên, nhưng thực chất đang gây ra rối loạn sau sang chấn (PTSD). Hiểu rõ cách nhận biết dấu hiệu ban đầu có thể cứu vãn cả một đời sống tinh thần đang vụn vỡ.
Hội chứng PTSD là gì?
Hội chứng PTSD (rối loạn căng thẳng sau sang chấn) là những hồi tưởng tái hiện lại một hoặc nhiều sự kiện sang chấn trong quá khứ. Sự hồi tưởng bắt đầu sau 6 tháng xảy ra sang chấn và kéo dài hơn 1 tháng. Triệu chứng này bao gồm tránh né các kích thích liên quan đến sự kiện sang chấn, các cơn ác mộng và hồi tưởng.
Dấu hiệu nhận biết rối loạn căng thẳng sau sang chấn
Không giống như các phản ứng buồn bã thông thường sau biến cố, rối loạn căng thẳng sau sang chấn (PTSD) là một tình trạng rối loạn tâm thần kéo dài và phức tạp. Các triệu chứng thường không xuất hiện ngay lập tức sau sự kiện sang chấn, mà có thể xuất hiện sau nhiều tuần, thậm chí vài tháng. Nhận diện sớm các dấu hiệu của PTSD là yếu tố then chốt giúp người bệnh được hỗ trợ kịp thời. Dưới đây là những biểu hiện điển hình:
Hồi tưởng và ác mộng kéo dài
Một trong những triệu chứng phổ biến nhất của PTSD là hồi tưởng sống động, người bệnh cảm giác như mình đang “trở lại” thời điểm xảy ra biến cố, dù thực tế đã trôi qua từ lâu. Họ có thể thường xuyên gặp ác mộng về sự kiện sang chấn, phản ứng mạnh khi nghe thấy âm thanh, nhìn thấy hình ảnh hoặc ngửi thấy mùi hương tương tự và cảm thấy mất kiểm soát, sợ hãi hoặc hoảng loạn khi ký ức trỗi dậy. Sự ám ảnh tâm lý này khiến người bệnh rơi vào vòng luẩn quẩn giữa quá khứ và hiện tại, khó tập trung cho cuộc sống bình thường.
Tránh né các tình huống liên quan
Để bảo vệ bản thân khỏi nỗi đau tái diễn, người mắc chứng PTSD có xu hướng tránh né những thứ gợi nhớ đến sự kiện đau thương, chẳng hạn như tránh đi qua những địa điểm từng xảy ra sang chấn, không muốn tiếp xúc với người liên quan đến biến cố và né tránh những câu chuyện, tin tức hoặc hoạt động có nội dung tương tự. Tuy nhiên, sự né tránh này lâu dần sẽ khiến họ thu mình, cô lập bản thân, mất kết nối với bạn bè, gia đình và giảm hẳn niềm vui trong cuộc sống.
Rối loạn cảm xúc và hành vi
Rối loạn căng thẳng sau sang chấn ảnh hưởng sâu sắc đến tâm trạng và hành vi, với các biểu hiện như dễ nổi giận vô cớ, cảm giác tê liệt cảm xúc, không còn hứng thú với những điều từng yêu thích, dễ rơi vào trạng thái trầm cảm kéo dài và khó xây dựng hoặc duy trì các mối quan hệ cá nhân, gia đình và công việc. Đôi khi, người bệnh cảm thấy mất phương hướng, mất niềm tin vào cuộc sống hoặc sống với cảm giác tội lỗi kéo dài, đặc biệt là khi họ sống sót sau một sự kiện khiến người khác không qua khỏi.
Luôn trong trạng thái cảnh giác cao độ
PTSD khiến não bộ hoạt động như đang ở trong “chế độ sinh tồn”, luôn sẵn sàng phản ứng với nguy hiểm dù không có mối đe dọa thực sự. Người bệnh có thể gặp những hệ quả như dễ giật mình bởi âm thanh nhỏ, ánh sáng mạnh hoặc các kích thích bất ngờ, khó ngủ, mất ngủ kéo dài, thường xuyên tỉnh giấc giữa đêm, cảm thấy bồn chồn, lúc nào cũng cảnh giác như thể điều xấu sắp xảy ra và trạng thái này khiến người bệnh kiệt sức về thể chất lẫn tinh thần, giảm khả năng tập trung, ghi nhớ và làm việc hiệu quả.
>>> Tham khảo ngay: Làm thế nào để nhận biết dấu hiệu rối loạn ăn uống?
Các phương pháp điều trị PTSD hiện nay
Rối loạn căng thẳng sau sang chấn (PTSD) là một tình trạng phức tạp, đòi hỏi quá trình điều trị toàn diện, kiên trì và được cá nhân hóa cho từng người bệnh. Tùy vào mức độ nghiêm trọng, các biểu hiện cụ thể và nền tảng tâm lý cá nhân, bác sĩ chuyên khoa sẽ xây dựng phác đồ điều trị phù hợp. Dưới đây là các phương pháp điều trị phổ biến và hiệu quả nhất hiện nay:
Tâm lý trị liệu
Tâm lý trị liệu được xem là phương pháp điều trị có hiệu quả lâu dài nhất đối với rối loạn căng thẳng sau sang chấn. Việc phối hợp và làm việc với chuyên gia tâm lý giúp người bệnh hiểu rõ bản chất của sang chấn, kiểm soát phản ứng cảm xúc và từng bước phục hồi.
Liệu pháp nhận thức hành vi (CBT): Là một trong những liệu pháp tâm lý được nghiên cứu và áp dụng rộng rãi nhất. Phương pháp này giúp người bệnh xác định và điều chỉnh những suy nghĩ tiêu cực, từ đó thay đổi cách phản ứng với các kích thích liên quan đến sang chấn.
Liệu pháp phơi nhiễm (Exposure Therapy): Phương pháp này giúp người bệnh đối mặt dần dần với ký ức đau thương trong môi trường kiểm soát và an toàn. Qua nhiều lần tiếp xúc có hướng dẫn, mức độ căng thẳng và phản ứng sợ hãi của người bệnh sẽ giảm dần, giúp họ lấy lại cảm giác làm chủ cuộc sống.
Liệu pháp EMDR: Là một kỹ thuật tâm lý sử dụng chuyển động mắt có kiểm soát đồng thời với việc người bệnh hồi tưởng lại ký ức sang chấn. Phương pháp này giúp giảm sức nặng cảm xúc của ký ức đau buồn, từ đó cải thiện đáng kể tình trạng lo âu và rối loạn cảm xúc.
Sử dụng thuốc
Trong nhiều trường hợp, thuốc được sử dụng để hỗ trợ kiểm soát triệu chứng như lo âu, mất ngủ, trầm cảm hay phản ứng hoảng loạn. Việc kê đơn phải được thực hiện bởi bác sĩ chuyên khoa.
Thuốc chống trầm cảm: Nhóm thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRIs) như sertraline, paroxetine hoặc nhóm ức chế tái hấp thu serotonin và norepinephrine (SNRIs) thường được sử dụng để cải thiện tâm trạng, giảm lo âu và giúp ngủ ngon hơn.
Thuốc an thần và thuốc chống lo âu: Trong trường hợp người bệnh gặp hoảng loạn, lo âu nghiêm trọng hoặc mất ngủ kéo dài, bác sĩ có thể kê thuốc an thần liều thấp trong thời gian ngắn. Tuy nhiên, những loại thuốc này cần được kiểm soát nghiêm ngặt để tránh phụ thuộc và các tác dụng phụ không mong muốn.
Thuốc điều hòa khí sắc: Nếu người bệnh có biểu hiện rối loạn lưỡng cực hoặc cảm xúc thay đổi thất thường, thuốc điều chỉnh khí sắc sẽ được xem xét để ổn định tinh thần và tránh hành vi bốc đồng.
>>> Tham khảo ngay: OCD là gì? Tìm hiểu nguyên nhân, triệu chứng và cách chữa trị
Lưu ý: Người bệnh tuyệt đối không tự ý dùng thuốc hoặc ngừng thuốc khi chưa có chỉ định từ bác sĩ. Việc điều chỉnh liều, thay đổi thuốc cần được thực hiện dưới sự giám sát chuyên môn để đảm bảo an toàn và hiệu quả.
Phòng ngừa PTSD thế nào?
Sau khi trải qua sự kiện sang chấn các cảm xúc như sợ hãi, lo lắng, căng thẳng, giận dữ hoặc tội lỗi,.. sẽ ập đến. Việc ngăn những phản ứng ban đầu này sẽ giúp bạn hạn chế nguy cơ phát triển thành chứng rối loạn căng thẳng sau sang chấn. Mỗi người có thể kiểm soát và điều hòa lại cảm xúc bằng các số cách sau:
- Tự nhủ với bản thân đã làm tốt trong việc đối mặt với sự việc đó.
- Nói ra cảm xúc của bản thân về những gì đã trải qua với một người biết lắng nghe và không phán xét sẽ giúp bạn lấy lại tâm trạng thoải mái hơn.
- Tăng cường các hoạt động yêu thích giúp bạn ít hồi tưởng về sự việc đau buồn.
- Tập thể dục và chơi thể thao, chẳng hạn yoga và thiền rất hiệu quả trong việc giảm căng thẳng.
- Không sử dụng bia rượu và chất kích thích khác để vượt qua sang chấn gặp phải.
- Ăn uống điều độ và đi ngủ đúng giờ.
Khi những cảm xúc vượt quá kiểm soát, kéo dài trên 1 tháng, bạn nên đến khám bác sĩ chuyên khoa tâm lý để điều trị kịp thời tránh bệnh tiến triển nặng và mắc thêm nhiều bệnh khác.
>>> Tham khảo ngay: Cách yoga hỗ trợ cải thiện sức khỏe tinh thần bền vững
Rối loạn căng thẳng sau sang chấn không phải là điều dễ dàng vượt qua nếu thiếu sự thấu hiểu và chăm sóc đúng cách. Bằng việc lắng nghe cơ thể và tâm trí, mỗi người có thể chủ động bảo vệ sức khỏe tâm lý của mình một cách bền vững.
