Trong vô số phương pháp điều trị tâm lý hiện đại, liệu pháp hành vi nhận thức (CBT) được đánh giá là hiệu quả và bền vững. Nhưng tại sao CBT lại có thể thay đổi cách nghĩ, cách cảm và cách sống của con người sâu sắc đến vậy?
Liệu pháp nhận thức hành vi là gì?
Liệu pháp nhận thức hành vi (CBT) là một hình thức điều trị tâm lý đã được chứng minh là hiệu quả đối với một loạt các vấn đề bao gồm trầm cảm, rối loạn lo âu, vấn đề sử dụng rượu và ma túy, vấn đề hôn nhân, rối loạn ăn uống và bệnh tâm thần nghiêm trọng. Nhiều nghiên cứu cho thấy CBT giúp cải thiện đáng kể chức năng và chất lượng cuộc sống. Trong nhiều nghiên cứu, CBT đã được chứng minh là có hiệu quả tương đương, hoặc thậm chí hiệu quả hơn, các hình thức trị liệu tâm lý hoặc thuốc điều trị tâm thần khác.
Điều quan trọng cần nhấn mạnh là những tiến bộ trong CBT đã được thực hiện dựa trên cả nghiên cứu và thực hành lâm sàng. Thực tế, CBT là một phương pháp có nhiều bằng chứng khoa học cho thấy các phương pháp đã được phát triển thực sự tạo ra sự thay đổi. Về điểm này, CBT khác với nhiều hình thức điều trị tâm lý khác.
Cách thức hoạt động của liệu pháp CBT
Về cơ bản, liệu pháp nhận thức – hành vi giúp bạn xác định, giải quyết và thay đổi những suy nghĩ không hữu ích. Với mục đích là giúp tư duy, hành vi và sức khỏe của bạn được cải thiện.
Ví dụ, khi bạn bị người khác phán xét mình, bạn có thể được hướng dẫn để chấp nhận buông bỏ sự kiểm soát đối với hành vi, thái độ của người khác đối với bản thân bạn. Vì người bạn kiểm soát tốt nhất chỉ có thể là bạn, không phải mọi người xung quanh.
Trong một số rối loạn tâm thần như trầm cảm, lo âu, OCD hay các tình trạng khác, bạn có thể trải qua “suy nghĩ không hữu ích” (đây là dạng nhận thức bị méo mó, tiếng Anh là cognitive distortion). Cụ thể như sau:
Cá nhân hóa: Cảm thấy bị tấn công cá nhân, có cảm giác như ai nói gì bạn cũng thấy mình trong đó. Ví dụ khi nghe “có nhỏ kia hôm nay mặc đồ xấu quá”; “mình chẳng thích bạn đó chút nào”.
Suy nghĩ trắng và đen: Một tình huống, thái độ, hành vi đều chỉ có thể diễn giải hoặc thế này hoặc thế nọ. Ví dụ, “nếu bạn tới trễ khi hẹn với mình, tức là không tôn trọng mình”; nhưng thực chất bạn có thể đang kẹt xe.
Thảm họa hóa vấn đề lên: Nghĩ đến một tình huống, một kết quả tồi tệ nhất có thể xảy ra. Ví dụ như bạn thấy mình có một triệu chứng lạ, và lập tức nghĩ mình bị ung thư hoặc bệnh nguy hiểm nào đó.
Liệu pháp nhận thức – hành vi sẽ giúp bạn xác định được những suy nghĩ méo mó khiến bạn nặng lòng này. Để rồi từ đó, bạn sẽ học cách thách thức, quản lý chúng tốt hơn để phản ứng cảm xúc và hành vi theo chiều hướng tốt cho bạn.
Một số cách liệu pháp nhận thức – hành vi can thiệp có thể là:
- Theo dõi suy nghĩ và xem xét chúng.
- Tạo tình huống gây lo lắng để bạn học cách đối phó.
- Thực hành giải quyết vấn đề với nhà trị liệu của bạn.
>>> Tham khảo thêm: Những triệu chứng rối loạn lo âu bạn cần nhận biết sớm
Liệu pháp nhận thức – hành vi phù hợp với ai?
Liệu pháp nhận thức – hành vi được sử dụng để điều trị các vấn đề tâm lý khác nhau. Do đó, liệu pháp CBT phù hợp với bất kỳ ai mong muốn làm việc tốt hơn với suy nghĩ, cảm xúc của chính mình và trị liệu các rối loạn tâm lý.
Một số vấn đề mà liệu pháp này có thể giúp kiểm soát là:
- Xác định cách để kiểm soát cảm xúc.
- Kiểm soát các triệu chứng của rối loạn tâm thần.
- Đối phó với những tin tức đau buồn hoặc mất mát.
- Ngăn ngừa tái phát các triệu chứng bệnh tâm thần.
- Điều trị bệnh tâm thần khi thuốc không phải là một lựa chọn tốt.
- Khắc phục sang chấn tâm lý liên quan đến lạm dụng hoặc bạo lực.
- Giải quyết xung đột trong các mối quan hệ và tìm hiểu cách giao tiếp tốt hơn.
- Tìm hiểu các kỹ thuật để đối phó với các tình huống căng thẳng trong cuộc sống.
- Đối phó với một căn bệnh cụ thể và quản lý các triệu chứng thể chất mạn tính.
>>> Tham khảo thêm: Sự thật gây sốc về rối loạn nhân cách ranh giới là gì?
Ưu điểm và nhược điểm của liệu pháp CBT
Ưu điểm của liệu pháp nhận thức – hành vi
Các nhà trị liệu tâm lý thường ưu tiên áp dụng liệu pháp này vì tính nhanh chóng và có thể giúp thân chủ đối phó với những thách thức cụ thể. Liệu pháp cũng thường cần ít phiên trị liệu hơn (so với điều trị bằng phân tâm) và được thực hiện theo mô hình có cấu trúc rõ ràng.
Nhược điểm của liệu pháp nhận thức – hành vi
Đôi khi, người mắc rối loạn có thể thấy khó chịu vì phải đối diện với những cảm xúc hay trải nghiệm thực tế khắc nghiệt, phũ phàng. Trong một phiên trị liệu, việc khóc, buồn bã hoặc cảm thấy tức giận là một phần của liệu pháp. Ngoài ra, người mắc rối loạn tâm thần cũng có thể cảm thấy mất năng lượng.
Một số dạng liệu pháp nhận thức – hành vi như liệu pháp tiếp xúc có thể yêu cầu thân chủ đối mặt với các tình huống họ muốn tránh. Điều này có thể dẫn đến căng thẳng tạm thời hoặc lo lắng.
Các rủi ro khi đi trị liệu liệu pháp nhận thức – hành vi sẽ giảm thiểu nếu bạn chọn một nhà trị liệu có chuyên môn tốt. Nhờ đó, bạn sẽ học được kỹ năng đối phó để kiểm soát và chiến thắng những cảm giác hay nỗi sợ tiêu cực.
>>> Tham khảo thêm: Làm thế nào để nhận biết dấu hiệu tự kỷ ở người lớn?
CBT không phải là phép màu, nhưng lại mang đến sự thay đổi thật sự trong điều trị tâm lý. Bằng cách hướng dẫn người bệnh tự nhìn lại và điều chỉnh suy nghĩ, liệu pháp hành vi nhận thức đã góp phần xây dựng nền tảng sức khỏe tinh thần vững chắc.
